Akademia polskiego filmu

„Słownik filmu”, red. Rafał Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010

Przestrzeń filmowa

Alicja Helman

Przestrzeń filmowa - jeden z podstawowych parametrów organizowanych w dziele. Film jako sztuka, zdaniem wielu teoretyków, jest najbliższy możliwości odwzorowywania przestrzeni rzeczywistej i zachodzących w niej relacji. Mimo że obrazy filmowe powstają w rezultacie rzutowania trójwymiarowych brył na płaszczyznę i są tym samym płaskie (poza przypadkami wykorzystania stereoskopii lub holografii), nasz umysł obdarza je iluzją głębi. Przestrzeń filmowa, podobnie jak przestrzeń malarska czy przestrzeń fotografii, wykorzystuje przedstawianie w perspektywie centralnej, znanej od czasu renesansu. Należy zauważyć, że z uwagi na środki specyficzne tylko dla techniki filmowej każde dzieło zdolne jest przekraczać ograniczenia narzucone przez tę perspektywę. Na sposób organizacji przestrzeni filmowej decydująco wpływa montaż, ruchy kamery, jej punkty i kąty widzenia oraz rozwiązania inscenizacyjne. Może się ona zbliżać do odzwierciedlenia relacji zachodzących w przestrzeni rzeczywistej lub też od nich odchodzić, stając się przestrzenią specyficznie filmową, niemającą swoich odpowiedników w realnym świecie. Przestrzeń filmowa, podobnie jak malarska, ograniczona jest ramą, ale w przeciwieństwie do tej ostatniej, ewokuje przeświadczenie, że rozciąga się także poza tę ramę. Stąd podział przestrzeni filmowej na wewnątrzkadrową (przedstawioną) i pozakadrową (domyślną, np. daną dźwiękiem lub kierowanym poza kadr spojrzeniem aktora), przylegającą do czterech krawędzi. Nowoczesne techniki dźwiękowe organizują do pewnego stopnia także i przestrzeń sali kinowej, „przypisując” ją spektaklowi. Przestrzeń filmowa jest nie tylko przestrzenią obrazu, lecz także przestrzenią opowiadania, dana jest widzowi nie w sposób momentalny, lecz poprzez sukcesywne następstwo kadrów. Stąd częściej niż o reprodukowaniu przestrzeni teoretycy mówią o jej oznaczaniu, traktując poszczególne obrazy jako znaki, których komplet reprezentowałby całą przestrzeń. Możliwości manipulowania przestrzenią jest nieskończenie wiele, także i z tego względu, że rozwijająca się technologia dostarcza w tej mierze wiele nowych rozwiązań.

A.H.

Wróć do poprzedniej strony