Artykuły

„Słownik filmu”, red. Rafał Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010

 

 

Kino Moralnego Niepokoju

Tadeusz Lubelski

 

 

Moralnego Niepokoju Kino - nurt w kinie polskim lat 1976-81, uważany za najważniejsze zjawisko rodzimej kinematografii od czasu Polskiej Szkoły Filmowej. Było kontynuacją wcześniejszego Kina Młodej Kultury, stworzonego przez reżyserów debiutujących na przełomie lat 60. i 70., bezpośrednio zaś rozwinęło się z serii śrm. i płm. filmów TV, którymi debiutowali młodzi reżyserzy z Zespołów TOR i X: K. Kieślowski - Przejście podziemne (1973) i Personel (1975, film uważany za początek nurtu); F. Falk - Nocleg (1973); A. Holland - Niedzielne dzieci (1976), Coś za coś (1977); F. Bajon - Rekord świata (1977); Z. Kamiński - Rytm serca (1977); J. Sztwiertnia - Niedziela pewnego małżeństwa w mieście przemysłowym średniej wielkości (1977). Było ważną częścią ogólnego przełomu w kulturze polskiej po 1976, stając po stronie nieoficjalnej opozycji. Nazwa „Kino Moralnego Niepokoju”, zaproponowana przez jednego ze współtwórców nurtu, J. Kijowskiego była od początku eufemizmem; przyjęła się jednak, choć właściwszy byłby zapewne termin „kino nieufności” (M. Jankun-Dopartowej).

Główne cechy nurtu to: współczesny temat, ujęty z wyraźną autorską tezą; realistyczna metoda opisu świata; akcja tocząca się zwykle na prowincji, w dokładnie nakreślonym środowisku; młody bohater przeżywający proces inicjacji. Fabuła układa się często w obraz dojrzewania tego bohatera do buntu, kończy się jednak na ogół dwuznacznym pogodzeniem z rzeczywistością. Sztandarowym dziełem nurtu, które nadało mu rangę i impet, choć zarazem przekraczało jego założenia, był Człowiek z marmuru (1976) A. Wajdy. Najczystszymi realizacjami poetyki Kina Moralnego Niepokoju były filmy: K. Zanussiego - Barwy ochronne (1976), Constans (1980) i Kontrakt (1980); A. Wajdy - Bez znieczulenia (1978) i Dyrygent (1979); K. Kieślowskiego - Blizna (1976), Spokój (1976, prem. 1980) i arcydzieło nurtu Amator (1979); F. Falka - Wodzirej (1977) i Szansa (1979); J. Kijowskiego - Indeks (1977, prem. 1981) i Kung-fu (1979); A. Holland - Aktorzy prowincjo­nalni (1979); B. Sass - Bez miłości (1980); T. Zygadły - Ćma (1980); J. Zaorskiego - Dziecinne pytania (1981). Siłą tych filmów była pasja społecznego przesłania i wiarygodne aktorstwo nowego typu (J. Stuhr, Z. Zapasiewicz, i K. Janda), słabością-publicystyczna jednoznaczność. Zdaniem niektórych badaczy (np. monografistki nurtu, D. Dabert), immanentną częścią Kina Moralnego Niepokoju pozostają także powstałe wówczas filmy o odmiennej poetyce, lecz peł­niące zbliżoną funkcję aktualno-polityczną: zarówno składające się na tzw. „kreacyjne skrzydło” nurtu: Zmory (1978) i Dreszcze (1981) W. Marczewskiego; Golem (1979) i Wojna światów - następne stulecie (1981) P. Szulkina; Wizja lokalna 1901 (1980) i Wahadełko (1981) F. Bajona, jak i czołowi reprezentanci ówczesnego kina gatunków: Przepraszam, czy tu biją? (1976) M. Piwowskiego, Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (1978) i Miś (1980) S. Barei. Kino Moralnego Niepokoju należało niewątpliwie do tych zjawisk kultury polskiej lat 70., które najmocniej przyczyniły się do przeobrażenia zbiorowej świadomości.

T.L.

Wróć do poprzedniej strony

Wybrane wideo

  • O PROGRAMIE APF, dr Rafał Marszałek
  • Polskie kino po 1989 roku, prof. Mirosław Przylipiak
  • Kino polskie po I wojnie światowej
kanał na YouTube

Wybrane artykuły